Wandelroute Zuidbroek

De route kan op meerdere manieren worden gelopen. 

1 – Men kan starten bij het station en na een bezoek aan de kerk in Zuidbroek terugkeren.

2 – Men kan ook starten bij de kerk en route vervolgen over de Heiligelaan. 

Aangekomen op het kruispunt Nieuweweg- Drostenlaan/ ‘t Veen kan men voor de lange route over het Veen gaan of via de Nieuweweg terug naar de kerk en station.

 

1 START; Noord Nederlands Trein en Tram Museum. Loop het perron op en kijk richting Muntendam.

In oostelijke richting, over het spoor, staan nu twee stikstoffabrieken om het gas uit Rusland geschikt te maken voor Nederland. Toen de fabrieken zijn neergezet is bebouwing gevonden van één of meerdere steenhuizen. In de tijd van de eerste stenen huizen werd hier dus gewoond. Ook liep hier een weggetje van noord naar zuid, dat we later kennen als Hondenlaan. Een weg waar de koopmannen en vrouwen uit Muntendam met hun hondenkarren langs trokken om hun waar in Zuidbroek, Noordbroek en misschien wel verder weg aan de man te brengen. Zouden we de Hondenlaan in noordelijke richting volgen dan zouden we uitkomen op het huidige industrieterrein, waar ook resten van steenhuizen gevonden bij de aanleg. Daar komen we later nog met deze route. 

 

Gaan we met de rechterkant naar het station staan, kijkt u naar de Stationsweg die naar beneden loopt. Er is een flinke laagte te zien. Het is het dal van de oude EA,

Vroeger was rondom het station veel bedrijvigheid. Hier stopte de diligence en later de tram. Hier was een halte van het langste tramtraject – naar Ter Apel. Nog later was er een bushalte. Die is er nu nog, maar ligt iets westelijker bij de ingang van het nieuwe station/perron. 

Tegenover het station waren uitspanningen om te eten en/of te slapen. De twee gebouwen die er staan waren goede hotels, waar mensen soms wel hun hele vakantie vertoefden. 

 

We lopen vervolgens in westelijke richting. Aan het einde van de weg komen we op de Spoorstraat. Links is een spoorwegovergang. Wij gaan rechtsaf. Het huis op de hoek rechts was vroeger een touwdraaierij. Belangrijk voor de scheepvaart. Aan de oostkant van de straat valt het voormalige kantongerecht op. Een groot gebouw in neoklassieke stijl. Een belangrijke bedrijvigheid voor de scheepvaart. 

Direct na de brug slaat u links af en lopen verder naar het westen langs het Winschoterdiep.

 

 Toen het kanaal in 1624 werd gegraven werden hier een sluis gesitueerd en veel koopmanswoningen langs het water gebouwd. Later verrezen hier grote patriciërswoningen. Toen de tijd kwam van gemeentehuizen, werd ook deze aan het Winschoterdiep neergezet evenals de woning van de burgemeester. Ook rentenierende herenboeren wilden hier hun renteniershuis nog wel eens laten bouwen. Verderop stonden een oliemolen en een graanmolen. Middenstand als bakkers en kruideniers. Vlak bij de brug een winkel met materialen voor schepen, een kapper met tegelijk verkoop van rokerij en weer twee prachtige bar/hotels. Een trekschuit met vaste dagen naar de Stad lag hier ook aan de kade. Veel bedrijvigheid bij een sluis, omdat mensen van de scheepvaart (turf) geen eigen voorzieningen hadden en alles moesten kopen. Lag het schip voor de sluis te wachtten, dan was er tijd voor boodschappen. 

 

We lopen langs het water en nemen de eerste afslag. In de oorlog is even verder langs het Winschoterdiep een Amerikaanse bommenwerper neergestort. Daarbij werden twee woningen verwoest en de school had lichte schade. Er viel slechts een gewonde, maar maakte wel een diepe indruk bij de burgerij. 

 

We lopen langs het water en gaan de eerste weg rechts. We zien direct een imposante woning. Dit was vroeger een grote boerderij. Ten gunste van de nieuwbouw is de schuur en het land eromheen verkocht. De boer had ook elders nog land en is heden ten dage nog wel boer. Dit plan zou oorspronkelijk de naam Boslaan krijgen. Maar hoe meer straten en woningen met huisnummers klaar waren, hoe meer bleek dat dit zo’n grote wijk onbegonnen werk was. De straten die daarna nog werden aangelegd kregen oude namen zoals Vledders, Letstekamp

 

We gaan links van de gewezen boerderij rechtdoor. Eerste straat rechts. Eerste straat links. Doorlopen tot de t-splitsing en daar rechtsaf. 

 

We zijn nu op de Oudelaan. 

Hier staat ook nog hier en daar de oude bebouwing. Heel vroeger was dit een onverhard pad naar Sappemeer. Ook was het de schoolgrens tussen twee lagere scholen. Toen de Rijksweg werd gemaakt en deze voor overstekende kinderen gevaarlijk bleek, heeft de bevolking ervoor gezorgd dat de Rijksweg (nu A7) de nieuwe schoolgrens werd. 

De arbeiders die hier toen woonden, woonden midden in het veld. 

We lopen over de Oudelaan in oostelijke richting.

 

We komen op de Kerkstraat. Rechtdoor was vroeger een pad naar Meeden dat eigenlijk alleen bij droogweer of vorst goed begaanbaar was. Wij slaan links af langs de drukke Kerkstraat. Aan de linkerkant vallen de grote boerderijen op die veelal in de negentiende eeuw zijn gebouwd.

Na twee rotondes heet de straat nog steeds Kerkstraat en het wordt nu duidelijk waarom. In de bocht staat de Romano-Gotische kerk, die omstreeks 1275 klaar was. Het witte gebouw ervoor was de school. Deze is gebouwd omstreeks 1812 en is ongeveer 100 jaar ook gebruikt als school. Aan de overkant, het laatste huis, was de woning van de pastor, tegelijkertijd een boerderij voor eigen voorziening heet in Groningen een weem. Op de tuin en viskernij van de pastorie is in de jaren ’50 van de vorige eeuw, nieuwbouwhuizen voor ouderen neergezet. Deze woningen zijn ook alweer verdwenen. Er staan nu nieuwe gezinswoningen met daarachter een parkje. 

Ook het land van de kerk lag in een brede reep zowel oostelijk als westelijk. Op dit eigendom werden de eigendommen van de kerk gebouwd. Het hoorde altijd bij elkaar. Kerk, school, pastorie met viskernij, boomgaard en tuin. Bijna nergens is het nog in zijn geheel aanwezig. 

Om de kerk ligt het monumentale kerkhof met mooie bomen meer dan 100 jaar oud, deze oude kerkhoven zijn alleen in het noorden van Nederland. We zien hier nog een trommel in een zerk (direct bij de ingang rechts kijkend) en een trommel op het kerkhof. Veel symbolen werden aangebracht op de grafstenen als treurwilg, zandloper, doodskop, enz. Ook typisch voor Groningen zijn de opschriften achterop de zerken. Soms teksten afkomstig van psalmen, maar ook wereldlijke teksten. 

Het graf van Hielke Antonides en van mevr. Knapper, beide slachtoffers van de oorlog. Het kerkhof bestaat uit twee delen. Binnen de weg en daarbuiten aan de westzijde. Het gedeelte buiten was heel vroeger geen gewijde grond. Hier werden de criminelen links en de Joden rechts begraven.  Na 1885 kregen de joden een eigen begraafplaats. Aan de achterzijde van de kerk bevinden zich nog houten grafzerken, waarvan twee zijn gerestaureerd door de Stichting Behoud Karakteristieke Dorpsgezichten. 

 

KORTE ROUTE.

Men kan nu ook terugkeren over de Kerkstraat richting station over de A7.

Even voorbij de Oudelaan ziet men aan de linkerkant het voormalige postkantoor. Het is een voorbeeld van jugendstil met glas in loodramen. Loopt men verder dan valt een groot vierkante woning op tegenover de Boslaan. Dit gebouw was gedurende WO II enige tijd het distributiekantoor. In de jaren 80 van de vorige eeuw was het enige jaren een broodwinkel.

 

Over de brug neemt u de tweede straat naar links. Dit is de Klaas Woltjerweg. Deze is genoemd naar een verzetsstrijder uit de oorlog. Woltjer woonde voor zijn arrestatie enige jaren in deze straat nummer 46.

Voor nummer 9 aan de linkerkant herinneren stolperstainen aan de joodse inwoners (fam. Boomstra) die er tot hun deportatie woonden. Neemt men de tweede straat naar rechts dan passeert men het Jan Emmenspark. Genoemd naar een verzetsman die woonde Achter de Wal.

 

U vervolgt de weg en ziet voor u reeds het stationsgebouw waarin een museum (NNTTM) is ondergebracht. In het weekend is het geopend voor bezoekers.

 

2. START BIJ DE KERK OF VERVOLG ROUTE ZUIDBROEK.

Terug op de weg vervolgend we de straat door de bocht naar rechts. Hier krijgt het de naam Heiligelaan. Aan het einde van de Heiligelaan heeft een voorganger gestaan van de huidigede kerk Romano-Gotische. Er zijn hier wel skeletten gevonden, zodat er ook een kerkhof moet zijn geweest. Waarom de kerk is verplaatst is niet duidelijk. Beide plekken zijn hoog en dus boven het water, mocht het land overstromen. De Heiligelaan gaat ook door het dal van een zijrivier van de oude Ae.  Aan deze laan bevond zich vroeger de lagere/basisschool en de ulo/mavo. 

Aan het eind bevindt zich links een groot grasveld voor het Koetshuis. Dit is het restant van een borg die hier vroeger heeft gestaan. De sportvelden die hier achter de tuinen van de Heiligelaan liggen was de tuin van de borg. Hier werden feesten voor de dorpsbewoners gehouden en ook sprekers als de anarchist Domela Nieuwenhuis spraken er de soms duizenden belangstellenden toe.

 

Aan de rechterkant waren mogelijk de bakovens gesitueerd voor het maken van de bakstenen voor de huidige kerk. Het verhaal gaat dat monniken de bakstenen doorgaven over de Heiligelaan naar de kerk. (In de huidige tijd zouden we de laan kerkelijke laan noemen). Aan het einde van de Heiligelaan, op de driesprong, heet de straat rechtdoor de Galgeweg. De naam zegt het al, hier moet ergens de galg hebben gestaan bij de toenmalige ingang van het dorp. 

 

We gaan de Heiligelaan door en op de driesprong linksaf naar Uiterburen. Tegenwoordig hoort het bij het dorp Zuidbroek, maar het is ooit een eigen dorpje geweest. De lintbebouwing was nodig omdat links en rechts de grond te drassig was. Het middeleeuwse Zuidbroek was gebouwd op twee zandhoogtes. Uiterburen een hoge droge plek op een zandhoogte van Zuidbroek. Op de andere zandhoogte is de kerk gebouwd. De zandhoogte waarop Uiterburen ligt strekt zich uit tot voorbij de kerk in Noordbroek. 

Aan de linker kant ontstonden de boerderijen en aan de rechterkant de woningen van hun arbeiders. Voor de boerderijen was geen bebouwing, want de boer wilde uitzicht op zijn eigen land. Het land waren toen repen die zowel oostelijk als westelijk van de boerderij liepen. Het waren repen die nog ontgonnen moesten worden door afgraven van veen. Het land kon dus steeds groter (langer) worden, totdat men op de buurman van een andere gemeente stuitte. Aan de rechterkant ontstonden hier de klingen. Dat zijn door bosschages omzoomde landerijtjes werd het vee geweid. Prikkeldraad werd pas gebruikt na WO I. De bosschages vaak met meidoorn dienden als afrastering.

 

Links, op nummer 54 werd in 1885 de synagoge met bad en chazzenhuis gebouwd. Dit heeft maar een tiental jaren gefunctioneerd tot 1934. Synagoges konden alleen maar bestaan als er tien gezinnen waren die het bezochten. Waarschijnlijk liep dit aantal terug. Tegelijkertijd met de bouw van de synagoge werd grond gekocht om een begraafplaats te maken. Daar komen we later in deze tocht nog langs. 

Aan de linkerkant van de weg passeren het huis van de Drost, de Drostenborg. Dit huis lijkt oud maar is in de jaren 80 van de vorige eeuw na een brand weer opgebouwd in oude staat. 

Direct daarna staat de schoorsteen van de voormalige melkfabriek. Na de sluiting van de melkfabriek in 1947, is het lange tijd als carrosseriefabriek gebruikt. 

 

We wandelen de Drostenlaan op in westelijke richting. Dit was vroeger een onverhard pad dat o.a. naar de joodse begraafplaats leidde. Halverwege de Drostenlaan zien we links twee huizen. In het laatste huis zat in de laatste dagen van de Duitse bezetting een zender van de geallieerden. Geheime agenten waren hier op ‘t Veen gedropt om contact te maken met het verzet. Het waren Nederlanders die werkten voor de Britse geheime dienst. De gehele operatie verliep verre van vlekkeloos. In het door de HKM uitgegeven boek: “Verhalen uit WO II in Noord- en Zuidbroek en Meeden”, kunt u het hele verhaal lezen.

We lopen verder tot het kruispunt. In de jaren 70 van de vorige eeuw kon men ook rechts af een onverhard pad op naar een huisje dat midden in het veld stond. Hier woonde de Zuidbroekster Anton Heyboer. Ten behoeve van de zandwinning is het huisje gesloopt.

 

De route gaat recht door ‘t Veen op.

 

Men kan ook terugkeren naar de kerk of station. In dat geval gaat u links af de Nieuweweg op.

Voorbij de T-splitsing komt u langs het nieuwe kerkhof. Deze is tot stand gekomen in de jaren 30 van de vorige eeuw. De werkloosheid was groot en bij deze werkzaamheden werden de werklozen aan het werk gezet. De kerk werd ook door hen van pleisterwerk aan de binnenkant door hen gedaan en het alweer afgebroken zwembad werd aangelegd.

 

Ga verder rechtdoor tot de driesprong met de Nijverheidstraat. Deze is genoemd naar een tuinderij die er was voordat er in de jaren 50 van de vorige eeuw de dubbele woningen aan de linkerzijde zijn gebouwd. Ga verder de Torenstraat in richting kerk. Voor het laatste huis rechts, liggen stolperstainen ter herinnering aan de joodse fam. Wolf die hier woonden voor ze werden gedeporteerd. Ze woonden eigenlijk in het eerste huis van de Heiligelaan, maar de woning is omstreeks 1980 afgebroken om de auto’s met zand uit het Botjeszandgat ruim baan te geven. Nadat de fam. Wolf was afgevoerd werden er Duitse soldaten ingekwartierd die een luisterpost aan de Poeltjeslaan bemanden.

 

Ga de Kerkstraat in richting A7. Lees verder bij de korte route.