Scholen in Noordbroek

Huisnummer 24-26 nu 26

De Zuiderschool.

De Zuiderschool aan de Hoofdstraat 24-26 werd in de jaren 1811-1812 gebouwd met aan de straatzijde een hoofdenwoning met daarop een klokkenstoel met een bel, die geluid kon worden. Dit was een wens van de inwoners. Zo konden de mensen, die op het land werkten horen, dat het middagpauze was. De hoofdenwoning kreeg al snel de naam ’t Torentje wat het anno 2024 nog heeft. Het schoolgebouw werd door de gemeente Noordbroek in 1935 gerenoveerd. De grote ramen van de lokalen werden uitklapbaar gemaakt om de bedompte lucht in de lokalen te kunnen verdrijven. De Zuiderschool was een openbare lagere school met vier leslokalen en een gymzaal.

Toen Geert en ik op 1 mei 1948 als leerling op deze school kwamen, was juf Van der Horst onze onderwijzeres. We waren bijna zeven jaar, omdat we in juni jarig waren, moesten we langer naar de kleuterschool. Wie niet voor 1 mei zes jaar was, werd niet toegelaten en moest tot 1 mei van het volgende jaar wachten. Niet alle leerlingen kwamen van de kleuterschool.

Het was nog steeds een gebouw met hoge ramen en een kolenkachel in het lokaal, die in de winter voor warmte moest zorgen. De kachelpijpen liepen recht omhoog door de zolder naar een schoorsteen op het dak. J. Hulsebos en zijn vrouw maakten de school schoon en moesten in het stookseizoen ’s morgens in alle vroegte de kachels aanmaken, zodat de lokalen warm waren, als de leerlingen om half negen de klas in kwamen. In de middagpauze tussen twaalf en half twee werden de kachels bijgevuld. De sintels werden op het plein uitgestrooid, op die manier werd het plein verhard.

De wc’s waren achter op het plein. Een rij stenen hokjes met een houten deur ervoor. Vijf of zes wc’s voor de meisjes en hetzelfde aantal voor de jongens. Het stonk er altijd naar het ontsmettingsmiddel lysol. De juffen en meesters waren in 1948: juf Van der Host, juf Mulder, meester Alkema en meester Bloemhoff. Het plein was ommuurd met een twee en een halve meter hoge muur en aan de straatkant was het plein af te sluiten met een evenzo hoge deur. Zo werden de kinderen veilig van de straat gehouden.

Direct na de bevrijding van Noordbroek hadden het gebouw en het plein tijdelijk een andere functie. De sympathisanten van de Duitsers (N.S.B. ers) werden er geïnterneerd en bewaakt door mannen van de B.S. (Binnenlandse Strijkkrachten). Dat heeft een paar weken geduurd. In ’t Torentje hing voor WO2 de schoolbel, die in de oorlog door de Duitse bezetter is meegenomen om het brons om te smelten.

1949 was het jaar, dat de kinderen niet meer op 1 mei naar de volgende klas gingen of bleven zitten, maar vanaf dan werd de datum 1 september. De kinderen in alle klassen bleven door het verplaatsen van de datum van overgang naar de volgende klas zo drie maanden langer in dezelfde klas. De datum van 1 mei hing samen met de gewoonte dat vaste arbeiders, de meiden en knechten in de landbouwgebieden op 1 mei van boer gingen wisselen, als ze in vaste dienst waren. In de meeste gevallen woonden ze ook in de arbeiderswoning, die bij de boerderij hoorde.

Tegenwoordig zijn de schoolpleinen ook voorzien van metalen omheiningen voor de veiligheid van de leerlingen.

In 1949 werd de nieuwe Zuiderschool aan de Schoolstraat 2 gebouwd.
De oude Zuiderschool werd door de gemeente Noordbroek op verschillende manieren gebruikt. De dienst gemeentewerken was in 2 lokalen gehuisvest, de brandweer had 1 lokaal in gebruik. Huis- en decorschilder Doewe Duister mocht in een van de ruimtes decors schilderen voor toneelvoorstellingen, die in de bovenzaal van Schrage, Het Wapen van Noordbroek, werden gegeven. In de gymzaal van de oude school kwam, na een verbouwing, het Noodslachthuis. Bertus Blaauw was er de noodslachter. Paarden, koeien en varkens kwamen daarvoor in aanmerking, wanneer ze afgekeurd waren door een dierenarts, als ze een gebroken poot hadden, maar ook koeien met een spontane abortus. Als de keurmeester het vlees had goedgekeurd, werden aan verschillende bomen affiches opgehangen met de tekst Vrijbankvlees, de dag van verkoop en het soort vlees. Per persoon was er een limiet aan de hoeveelheid vlees, die je kon kopen.

Zuiderschool oud en nieuw ( rechts in de verte) omstreeks 1950, ©Beukema

’t Torentje, een kameleon?

De woning, waarop ’t Torentje staat, heeft sinds de bouw in 1811-1812 erg veel verschillende bestemmingen gehad. Tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw (1988) had dat pand een woonbestemming. In 1988 komt in het woongedeelte de Nutsbibliotheek, dan de openbare bibliotheek van de Provinciale Bibliotheek Centrale. In 2014 gaat die bibliotheek naar M.F.C. Noordsuythoeve. In de jaren tachtig was ook de aula van het dorp daar gehuisvest. Het politiebureau had er een ruimte tot 1992. Kunstenaar Adri Wolters had daar een aantal jaren haar atelier. In 2014 kreeg het zijn oorspronkelijke woonbestemming terug, wat het in 2024 nog steeds heeft.

Schoolstraat

Huisnummer 1

Het Nutsdepartement Noordbroek liet in 1935 de Nutskleuterschool bouwen in de stijl van de Amsterdamse School. Geert Olsder en ik hadden de kleuterjuffen Koning en Olthof. Leuke dingen waren: in de zandbak spelen, kaartjes uitprikken, figuurtjes plakken, klosje breien, liedjes met een kringspelletje bv zakdoekje leggen en nog vele andere. Een minder leuke herinnering heb ik aan het kolenhok, waar de kolen voor de kachel in opslag lagen. Ik weet niet meer wat ik uitgespookt had, maar ik moest voor straf een tijdje in het kolenhok doorbrengen. Het was daar erg donker en het stonk er naar eierkolen. Schoolreisjes had je vlak na de oorlog nog niet. Nu is dat gebouw een woning met daarin het atelier van kunstenaar Adri Wolters.

Huisnummer 2

In 1949 is de nieuwe Zuiderschool aan deze straat gebouwd. De kinderen van de oude Zuiderschool aan de Hoofdstraat 22-26 gingen toen naar deze nieuwe school. De kinderen van de Noorderschool kwamen in 1949 ook naar deze school. In 1949 kwamen bij de Zuiderschool ook de sportvelden van de sportverenigingen ZNC (gymnastiek-, atletiek- en voetbalvereniging) en de korfbalvelden van DDK. Op 1 oktober1949 werd meester Dirk Beukema benoemd als onderwijzer aan de Zuiderschool.

Meester Bloemhoff, het schoolhoofd, heeft in de nieuwe Zuiderschool nog les gegeven. In klas vijf en zes zaten we bij meester Bloemhoff. Als we zangles hadden, speelde meester Bloemhoff op zijn viool. Sommige leerlingen mochten nooit meezingen, omdat het dan vals ging klinken. We zaten met twee kinderen in één schoolbank, waarin voor elke leerling een inktpotje zat om de kroontjespen in te dopen, om iets op moesten schrijven.

Even een anekdote tussendoor. Een leerling, die in de bank achter Geert en mij zat, tikte me op de schouder en zei: “Albert ik heb een haartje in mijn inktpot”. Ik antwoordde: “Die moet je eruit blazen”. Dat deed hij en vervolgens zat zijn hele gezicht onder de inkt. Meester Bloemhof zag het en zei op strenge toon: ”Hoe kom jij aan die inkt op je gezicht”. De leerling antwoordde: “Er zit een haartje in mijn inktpotje”. Meester. Bloemhoff: “Je kunt toch wel bedenken, dat je die er niet uit kunt blazen”. De leerling: “Albert zei het meester”. Toen waren de rapen gaar. Ik werd uit de bank gesleurd, kreeg een schop onder mijn kont en moest voor straf in een hoek op de gang staan. De leerling werd naar de kraan buiten gestuurd om zijn gezicht te wassen. AJR

Meester Bloemhoff vertelde altijd aan zijn leerlingen, dat hij in WO1, als dienstplichtig militair, wacht had gelopen (bewaker) bij het paleis van Koningin Emma en Koningin Wilhelmina aan Het Lange Voorhout in Den Haag.

Een schoolreis was in onze jeugd een reis van een dag. In 1954 stapten we ’s morgens voor zeven uur al op het station Zuidbroek in de stoomtrein, die ons die dag naar Madurodam in Den Haag bracht. Het was een speciale trein voor kinderen van verschillende lagere scholen uit de provincie. Het was een bijzondere ervaring om zo’n lange reis te maken, want je zat het grootste deel van de dag in de trein en we waren maar een paar uur in Den Haag. Een stoomtrein reed niet sneller dan 90 à 100 km per uur en moest de reguliere treinen voor laten gaan. Dat betekende, dat de trein zo nu en dan op een station een poosje stilstond. Toen meester Bloemhoff in het voorjaar van 1954 met ziekteverlof ging, kwam meester Harm (Boubie) Tuin hem vervangen.

Hij was in de avonduren ook werkzaam bij de RONO (Radio Noord en Oost) in de stad Groningen. Meester Tuin was erg goed in toneelspelen en kon mooie verhalen vertellen. Op 6 februari 1957 nam meester Bloemhoff afscheid van het onderwijs. Van de dorpsgemeenschap kreeg hij een radio-platenspeler-combi. Hij bleef nog wel actief, als correspondent voor verschillende regionale kranten. Meester Beukema werd in 1955 door het gemeentebestuur benoemd tot hoofd der school.

Schoolkeuze in de jaren vijftig.

Welke schoolkeuzes hadden de kinderen na de lagere school? Aan het einde van klas 6 gingen de meeste leerlingen naar een school voor voortgezet onderwijs. Sommige leerlingen deden op de lagere school nog klas 7 en 8, omdat ze tot hun 14^e jaar leerplichtig waren. Op de dag, dat ze 14 werden, gingen ze meteen van school om dan te gaan werken bij een boer of een ambachtsman en leerden op die manier een vak. De mogelijkheden naar het voortgezet onderwijs waren de Ambachtsschool in Hoogezand of Veendam, de Uloschool in Zuidbroek of de HBS in Hoogezand, Veendam of Winschoten. Eindtoetsen had men nog nooit van gehoord. Het advies van de hoofdmeester was bepalend voor de keuze van het vervolgonderwijs. In een enkel geval gingen de ouders tegen het advies van de hoofdmeester in en stuurden hun kind naar een andere dan de geadviseerde onderwijsvorm. Het beroep van de vader was vaak mede bepalend naar welke vorm van voortgezet onderwijs je ging.

In 1955 werd de naam voor de zevende en achtste klas V.G.L.O. (VoortGezet Lager Onderwijs). Eerst bleven die leerlingen nog op de Lagere School omdat in de regio nog geen school voor dit type onderwijs was. Toen er in Muntendam een V.G.L.O. school kwam, gingen die leerlingen daarheen.

In 1956 richtte meester Beukema samen met Harm Wolda de korfbalclub D.D.K. (Door De Korf) op. De club speelde op de sportvelden voor de Zuiderschool. Beukema was jarenlang voorzitter van de korfbalclub, maar vervulde ook vele bestuurlijke functies binnen de K.N.K.V. (Koninklijke Nederlandse Korfbal Verbond)). Bij zijn afscheid van deze landelijke vereniging werd hij benoemd tot Erelid. Beukema was altijd heel actief en bekleedde ook vele bestuurlijke functies in het dorpsleven, als voorzitter en secretaris van verschillende verenigingen.

De schoolreizen voor de oudste groepen in de tijd, dat meester Beukema hoofd was, gingen altijd naar Us Blauwe Hiem in Appelscha. Toen de Zuiderschool in 1977 niet meer voldeed aan de eisen van goede huisvesting voor leerlingen en personeel werd de Inspecteur Amerikaschool gebouwd. (meer informatie over de familie Amerika uit Stootshorn vindt u in het boek ”Stootshorn” van Nick Kieft).

Inspecteur Amerikaschool. ©Beukema

Naast de inspecteur Amerikaschool stond het dorpshuis De Klipheerd. De naam Klipheerd komt van een plek ten noordoosten van dat gebouw. Een klip was een verhoging in het moerassige land dat daar ooit lag. Het schoolgebouw was een mooi ruimtelijk gebouw met verspringende elementen. In het gebouw waren zes klaslokalen met in het middengedeelte een gemeenschappelijke ruimte voor ouderavonden, jeugdvoorstellingen enz. Ook was er een handvaardigheidslokaal.

Meester Beukema is nog enige jaren hoofd van de Inspecteur Amerikaschool geweest. In 1981 ging meester Beukema met ziekteverlof en in 1984 genieten van een welverdiend pensioen.

In 1981 werd N.S. Smith de nieuwe hoofd van de Inspecteur Amerikaschool en bleef dat tot 2001. De schoolreizen van de hoogste groep gingen in zijn tijd altijd naar Schiermonnikoog. De kleuterschool, de Hummelhonk, stond in die jaren niet bij de lagere school, maar aan de Westerholm.

In 1985 ging landelijk de Basisschool van start, waarin kleuter- en lager onderwijs werden samengevoegd tot één schoolvorm. De kleuters van het dorp bleven eerst nog op De Hummelhonk, omdat er in de Inspecteur Amerikaschool onvoldoende ruimte beschikbaar was. Daarom werd er in 2003 een noodlokaal bij de basisschool geplaatst, waarin de kleuters van groep 1 werden gehuisvest. In dat noodlokaal was ook extra kantoorruimte en een overblijflokaal.

In 2013 besloot het toenmalige gemeentebestuur aan de Schoollaan 2a een Multi Functioneel Centrum te laten bouwen Dat had gevolgen voor de Klipheerd en de Inspecteur Amerikaschool. Beide gebouwen moesten worden gesloopt. In M.F.C. Noordsuythoeve werden de Inspecteur Amerikaschool gehuisvest, de peuterspeelzaal Kika, voor- en naschoolse opvang O grut, O grut, een sporthal, een grote multifunctionele ruimte met toneelpodium, een bar en ruimtes voor gezondheidszorg. In 2017 wordt de huidige directeur, Ruud Zwinkels, benoemd. Met het team, dat uit 13 personen bestaat, waarvan een aantal fulltimers en parttimers, inclusief een interne begeleider en een vakleerkracht voor bewegingsonderwijs voor groepen 3 tot en met 8. Voor de maatschappelijke vorming van groep 5 tot en met 8 geeft Anne van der Valk les in godsdienstige en humanistische vorming. Het team probeert elke leerling naar het hoogst haalbare niveau te begeleiden, zodat die leerling voldoende basisvaardigheden heeft voor het vervolgonderwijs en de verdere toekomst in een samenleving, die veel ingewikkelder is geworden dan in de tijd dat Geert en ik op de lagere school zaten.

In deze school kom je in elk lokaal een touchscreen tegen als schoolbord, maar niet voor elke leerling een eigen laptop. Vanuit de visie van de school wordt er voornamelijk nog gewerkt met pen en papier waardoor de leerling gestimuleerd wordt om een getal of woord bewust op te schrijven en niet klakkeloos een paar toetsen indrukt op de laptop. Zo wordt het brein gestimuleerd en ontwikkelt zich een ruimer denkvermogen. Aan de sociale vorming van de leerlingen wordt veel aandacht geschonken. Sinds 2 jaar hanteert de school een continurooster van 8.15-14.00 uur vijf dagen per week. De leerlingen komen niet enkel uit Noordbroek, maar ook uit de omringende dorpen. Sinds 2017 is het leerlingenaantal gegroeid van 71 naar 135. Dit zegt wel iets over de goede naam die de school nu heeft.

De M.R. bestaat uit 2 personeelsleden en 2 ouders. De ouderraad telt 7 leden.

Naast het gebouw ligt een prachtige speelweide met speeltoestellen, een schooltuin, waarin de leerlingen bezig kunnen zijn met het kweken van planten en waar ze ook lessen in natuureducatie kunnen krijgen. Leerlingen hebben daar ook in groepjes een eigen moestuintje.(19 foto moestuinjes).

KAKA peuterspeelzaal Lutje Grut.

Een gesprek met de interne begeleidster, Ageeth v.d. Velde-Godlieb.

Sinds de zeventiger jaren is er al een peuterspeelzaal in Noordbroek, dat toen een deelgemeente van Menterwolde was. Die peuterspeelzaal was toen gehuisvest in de voormalige kleuterschool aan de Schoolstraat 1. De leidsters waren vrijwilligsters. In de loop der jaren is er veel veranderd in het peuterspeelzaalgebeuren. Leidsters heten nu pedagogische medewerkers en zijn geschoolde krachten, die in hun werk ook worden bijgestaan door een interne begeleider en een pedagogische coach.

Toen het M.F.C. gebouw klaar was, verhuisde de peuterspeelzaal in 2014 naar dat gebouw, waar het een optimale locatie kreeg. De peuterspeelzaal viel onder de stichting Timpaan. In 2016 nam KAKA het failliete Timpaan over.

De ruimte waar de peuters worden begeleid en geactiveerd is voor maximaal 14 peuters. De kinderen in de leeftijd van 2 tot 4 jaar komen 2 ochtenden per week van 8.00-12.00 u. Er is een groep op maandag en woensdagmorgen en een groep op dinsdag en donderdagmorgen. Met de peuters wordt gewerkt in thema’s van vier weken. De thema’s kunnen zijn Eten en Drinken, Waar woon ik en Wie ben ik en natuurlijk de seizoenen in een jaar. In het lokaal zijn een aantal hoeken, b.v. een poppenhoek, een prentenboekhoek, een bouwhoek enz. Met deze thema’s, die deel uitmaken van de belevingswereld van het jonge kind, kunnen op deze manier alle ontwikkelingsgebieden, bv. de woordenschat, uitgebreid worden en het spraakvermogen gestimuleerd. De pedagogische medewerkers houden de ontwikkeling van de peuters bij. De interne begeleidster schenkt extra aandacht aan de ontwikkeling van een kind, dat zich traag of juist heel snel ontwikkelt. Ze houdt ook nauwgezet contact met de interne begeleidster van de Inspecteur Amerikaschool om zo de overgang naar groep 3 zo soepel mogelijk te laten verlopen.

Bij KAKA zijn de lijntjes erg kort, er zijn geen managementlagen, wat het contact met de directie verkort en de besluitvorming versnelt. Als we de laatste verhalen over het onderwijs van nu en het eerste verhaal van de Zuiderschool met elkaar vergelijken zien we de enorme veranderingen, die het onderwijs en de maatschappij hebben doorgemaakt. In onze jeugd hadden een klein aantal inwoners een telefoonaansluiting. Nu hebben inwoners van jong tot oud een mobieltje en is men steeds bereikbaar. Welke plaats gaat AI (kunstmatige intelligentie) straks in onze samenleving innemen?

Dat is voor de schrijvers één van de redenen om de historie van het leven in ons dorp in zijn vele facetten vast te leggen.