Zomerexcursie 2018
Deze zomerexcursie staat in het teken van het feit dat het 450 jaar geleden is dat de slag bij Heiligerlee heeft plaatsgevonden. In het door de HKM uitgegeven boek “Koperen verhalen” kunt u het verslag van deze strijd van dag tot dag en van uur tot uur volgen. Dit veelgeroemde wapenfeit werd kort daarna overschaduwd door het feit dat de overwinnaars van Heiligerlee twee maand later volledig in de pan werden gehakt nadat men klem was gezet tussen Eems en Dollard. Alleen diegenen die een bootje te pakken konden krijgen of die de zwemkunst machtig waren maakten een kans om aan de omsingeling van het Spaanse leger te ontsnappen. Volgens de overlevering kwamen er op het schiereiland bij Jemgum duizenden soldaten om. Sommige bronnen spreken over 6000 personen.
Maar laten we op 23 mei 1568 beginnen bij de overhaaste terugtocht van het huurlingen leger dat werd aangevoerd door de broers Lodewijk (30) en Adolf (28) van Nassau. Deze jongens waren voor geld te huur en vochten geregeld mee in andermans leger. Nu dus in opdracht van hun broer Willem van Oranje. De poging om de stad Groningen aan hun kant te krijgen was de voorgaande weken jammerlijk mislukt en door de oprukkende weerstand van het stadsleger en de naderende Spaanse legers trok men zich terug uit Appingedam richting Duitsland.
Om middernacht de 23e begon in alle stilte en met weinig licht de uittocht via Steendam, Siddeburen en Slochteren door het Siepdal naar Noordbroek. De schans naast de kerk van Slochteren werd als laatste dekking eerst nog aangehouden.
Het leger zal zoveel mogelijk de verharde wegen hebben gebruikt want we weten dat het een nat voorjaar was geweest en dat het veen te zompig was om te belopen. Het idee is dan ook dat men na Uiterburen via de Hereweg door Meeden in Heiligerlee is aangekomen.
De route 1. Nu gaan wij.
Wij pakken de draad op bij de kerk van Zuidbroek en rijden via de twee rotondes langs het diep via Muntendam naar Meeden. Via Westerlee (alles van rechts heeft voorrang) bereiken we dan Heiligerlee. Over het spoor en dan bij de bocht over de provinciale weg rechtdoor. Links van ons zien we het (tweede) monument ter herdenking van de slag. Tegenover het klokkengieterijmuseum kunnen wij achter de witte boerderij parkeren en zijn wij te gast in het museum “Slag bij Heiligerlee”.
De route 2. We vertrekken bij het museum slag bij Heiligerlee.
Na het verlaten van het museum terrein slaan we rechtsaf en rijden verder over de provinciale weg. Denk er aan dat verkeer van rechts hier weer voorrang heeft. Rechtuit gaand via de Grintweg zoals het hier heet komen we uit bij een rotonde. Hier slaan we gelijk rechtsaf en rijden we over de Sint Vitusholt langs de begraafplaatsen en over het spoor rechtdoor tot aan de volgende rotonde. Hier gaan we driekwart rond en rijden dan via de Udesweg onder Winschoten langs. Bij de volgende rotonde houden we gelijk rechts aan en rijden nu op de Blijhamsterweg. In het midden van de ruime bocht naar links slaan wij rechtsaf.
De weg splitst zich in een rijwielpad en een straat. Via de straat rijden wij naar de doorsteek tegenover de derde woning. Hier rijdt de foeragewagen en de slecht lopenden door en kan de rest zijn auto laten staan. We lopen nu met ons stoeltje naar de Bruggeschans voor de koffiepauze die zoals altijd weer wordt verzorgd door Diny Piening en Ineke Pol.
De route 3 Na de koffie gaat het verder.
We rijden de straat weer terug en slaan op de hoofdweg gelijk rechts af en bij de rotonde weer direct rechtsaf. We zitten nu op de Winschoterweg en rijden over de brug van het Pekelerhoofddiep en nemen de eerste afslag naar links. We komen nu weer in de rust en mogen beseffen dat dit de hoofdader was tussen het Groningerland en Oostfriesland. Bij een zijweg aan de rechterzijde rijden wij gewoon rechtdoor over de Tweekarspelenweg. Ook een tweede weg aan de rechterzijde rijden wij voorbij.
Bij de volgende splitsing kiezen wij de weg naar links. Deze Pastorieweg brengt ons weer dicht bij de Pekel Aa en na een bocht naar rechts zitten we nu op de Uiterdijksweg die ons via een brug over de Westerwoldse Aa in Oudeschans brengt. In deze schans aangekomen slaan we de eerste weg linksaf en rijden aan de noordzijde de schans weer uit. Op de Oudeschanskerweg aangekomen gelijk linksaf en dan weer linksaf de parkeerplaats op. Hiervandaan wandelen we een eindje terug naar het vestingmuseum. Ook hier zijn we weer te gast van een gids die ons het een en ander uit zal leggen.
De route 4 Op naar de lunch.
Na het verlaten van de parkeerplaats slaan we gelijk rechtsaf en rijden via de Oudeschanskerweg richting grens. Bij de eerste zijweg slaan we rechtsaf. En bij de volgende mini-rotonde naar links. We rijden nu weer op de Tweekarspelenweg die onder de deels ingepolderde Dollard door liep. In Bellingwolde aangekomen slaan we linksaf en rijden voorbij de boerderij-paleizen naar de kerk alwaar wij de lunch zullen gaan gebruiken.
Het verhaal gaat verder na de slag bij Heiligerlee.
Lodewijk keerde nu weer terug naar Appingedam en legde enige dagen later opnieuw het beleg voor Groningen. Maar de weerstand was daar nu vergroot terwijl ook Graaf Lodewijk meer steun kreeg van Friezen en Ommelanders. Lodewijk had echter te weinig geschut om een overgave af te dwingen. Hij liet daarom de klokken uit kerken halen om daar in Emden geschut van te laten gieten.
Lodewijk wierp verder rond Groningen een vijftal schansen op maar kreeg ook een tekort aan voeding daar de Generaal Hertog van Alba de admiraal van Boshuizen met enige schepen naar de Eems voor Delfzijl gezonden had. Bij de uitvallen van de stad raakte nu ook de graaf van Megen gewond en kostte het aan beide zijden honderden levens. Alba zond 10 vaandels HoogDuitsers, een Waals regiment en nog vijf extra vaandels. Daarnaast zond hij ook nog Erik van Brunswijk met 1500 paarden uit Deventer. Hij verbood de aanvoerders om slag te leveren voordat hij zelf aanwezig was. Toen Alba hierheen kwam nam hij nog eens vijftien vaandels van het regiment van Napels en ook nog eens twintig vaandels Sicilianen met zestien stukken geschut mee. Bij elkaar duizenden soldaten dus.
Op 14 juli kwam Hertog Alba met zijn zoon de Groot prior van Malta aan in Groningen en begon gelijk aan de tegenaanval met een overmacht aan manschappen. Lodewijk trok zich terug over Slochteren naar Winschoten en vervolgens naar Bellingwolde.
Door onze dorpen moet het wel een geweldige optocht zijn geweest van meerdere dagen aan soldaatvolk, soetelaars, paardenvolk en honderden karren met voorraad en geschut.
De route 5 Op naar Jemgum.
Als we het kerkterrein verlaten slaan we gelijk weer links af en rijden alsmaar recht door en komen dan op de Wymeersterweg. Na een scherpe bocht naar rechts rijden wij via de brug over het B.J Tijdens kanaal. Direct rechts van ons bevindt zich de uit de Franse tijd stammende schans van deze (vroeger) zo belangrijke weg. Een flêche precies in een uitstulping van de grens. We zijn nu in het Duitse land aangekomen en volgen de hoofdstraat Dünebroeck en Wymeerster Hauptstrasse door Wymeer naar Boen. Vlak voor de bebouwde kom van Boen slaan we linksaf de Boenster Hauptstrasse in. We rijden onder de snelweg door en rijden na een bocht in de weg over de volgende snelweg heen. Bij het kruisen van de spoorbaan maakt de weg een slinger naar rechts en links waarna we de Weenerstrasse via een rotonde kruisen. De rotonde halfrond en dan rechtdoor Zur Mühle en de Weenermoorerstrasse. We rijden nu weer onder een snelweg door en komen in Sankt Georgiwold (vroeger heette het hier Upwolde).
Hier staat links van de weg een interessant (oorspronkelijk) ongefundeerd kerkje uit 1689 met onder het zelfde dak een toren 1712. Er hangt voor de liefhebber wel een sleutel naast de deur om het kerkje eens van binnen te zien (en dan stiekem achter een deur in de toren te kijken).
Omwille van de tijd rijden wij rechtdoor en slaan op de kruising rechtsaf over de Bovenhusen en bij de eerstvolgende kruising weer linksaf. Over de Bühmerwold naar het gelijknamige plaatsje waar ook weer links van de weg een oud kerkje (1703) staat. Ook hier staat de deur vaak van los en als we op schema zitten kunnen we hier nog wel even kijken.
Zo niet dan rijden we verder en slaan op de volgende kruising rechtsaf. (voor de liefhebber is er rechtdoor in Marienchor nog een leuk oud kerkje te vinden met een groot grafmonument van de fam. Mansholt). Wij rijden over de Dukelweg zo Jemgum in en slaan op de hoofdweg aangekomen rechtsaf en gelijk weer links de straat in. Voorbij de molen/woning met de bocht mee en dan linksaf onder de dijk langs. Tot aan de dijkcoupure met de grote deuren daar slaan we links af en houden links aan bij de volgende bocht. Voor het witgeschilderde pand linksaf het plein op. We zijn nu bij het Zielhus. Jammer genoeg kunnen we daar niet in maar een gids staat nu klaar om ons door Jemgum heen te leiden.
Het verhaal gaat verder:
Graaf Lodewijk trok zich terug in OostFriesland bij Jemgum maar werd daar door de overmacht klem gezet en tot de strijd gedwongen. Alba zette de onderkant van het schiereiland dicht. Omgeven door de Dollard en de Eems kon men geen kant meer op.
Er is in beschrijvingen sprake van verraad en muiterij. Alba zelf schrijft in zijn verslag dat Lodewijk naakt de Eems over is gezwommen. Sommige bronnen spreken wel van zesduizend doden.
Op de terugweg van de soldaten van Alba worden als wraak op de dood van Aremberg, dorpen in brand gestoken en vrouwen verkracht. Na de slag vorderde Alba het maken van een “kasteel” schans voor de Herepoort in Groningen en werden met terugwerkende kracht veel “onroomsen” gedood die tot dan toe in Groningen getolereerd werden. Daarna vertrok Alba met het krijgsvolk naar Brabant waar Willem van Oranje bezig was met het formeren van een nieuw leger. Hij liet in Groningen een Duits regiment achter dat hier vreselijk te keer ging in stad en ommeland. Later werd dit regiment vervangen door zes vaandelen Waalen wat ook geen succes was. Toen in 1594 deze troepen de stad moesten verlaten werd op de martinitoren een vreugde vuur ontstoken waarbij de hele top is verbrand.
De route 6 Op weg naar huis of naar de versnapering.
Het bestuur van de HKM hoopt dat iedereen een leuke dag heeft gehad en wenst iedereen een behouden thuiskomst.
Allemaal een fijne vakantie periode gewenst en we zien u graag weer in goede gezondheid terug bij een van onze activiteiten.
Namens de uitzetters van deze tocht Janneke, Wieko, Jan en Henk
